پرسش :

آيا منظور از «في» درآيه «لقد كان لكم في رسول الله اسوة حسنه ...»[1]‌ عمل و رفتار پيامبر اكرم (ص) است يا وجود مباركه حضرت زهرا (س)؟

پاسخ :
ترجمه و شأن نزول آيه شريفه:
«هر آينه برا ي شما، اي گروه مكلفين ،در رسول خدا (ص)‌ اقتداي شايسته مي باشد » چنان كه عرب مي گويد:
«لي في فلان اسوه» يعني: «براي من به او اقتداء است».
معني و ريشه كلمة‌ «اسوه»
‌ريشة‌ اين كلمه از «اتساء» مي باشد چنانكه «قدوه»‌ از اقتداء است.
و به لحاظ ادبي اسم است و در موضع مصدر وضع شده است و آيه معنايش اين است: «براي شما به رسول خدا -صلی الله عليه و آله-‌ اقتداء است (هم در عمل، هم در گفتار و پندار )». چرا كه اسوه در اصل به معني آن حالتي است كه انسان به هنگام پيروي از ديگري به خود مي گيرد. و به تعبير ديگر همان تأسي كردن و اقتدا نمودن است. فلذا همين معني دلالت دارد بر اينكه پيامبر الگوي عملي بشريت است[2].
علاوه بر اين فلسفه ارسال پيامبران و انتخاب آنها از ميان انسان ها آن است كه بتوانند سرمشق عملي براي امت ها باشند. چرا كه مهمترين و مؤثرترين بخش تبليغ و دعوت انبياء, دعوت هاي عملي آنهاست. و به همين دليل دانشمندان اسلامي، معصوم بودن را شرط قطعي مقام نبوت دانسته اند. (يكي از براهين آن همين است كه آنها بايد (اسوه بشريت) باشند.)
و مطلق آمدن (تأسّي)‌ در آيه فوق همه زمينه‎ها را شامل مي شود. هر چند شأن نزول آيه جنگ احزاب است. چرا كه شأن نزول هيچ وقت مفهوم آيه را محدود نمي كند[3].
فلذا رسول اكرم-صلی الله عليه و آله- به لحاظ عملي بهترين الگو براي بشريت در تمامي شئونات زندگي مي باشد.
روحيات عالي او,‌ استقامت و شكيبائي او، هوشياري و درايت و اخلاص و توجه به خدا و تسلط او بر حوادث و زانو نزدن در برابر سختي ها و مشكلات, هر كدام مي تواند الگو و سر مشقي براي همة‌ مسلمين باشد. و مسلمانان بايد با اقتدا كردن به او خطوط خود را اصلاح و در مسير (صراط مستقيم ) قرار گيرند. و آيندة‌ روشني را براي جهان اسلام ترسيم كنند.
نكته قابل توجه اينكه: قرآن كريم در آيه فوق اين اُسوه را مخصوص كساني مي داند كه داراي 3 ويژگي هستند:
1ـ‌ اميد به الله (جل جلاله ) 2ـ‌ اميد به روز قيامت ـ 3 ـ‌ ذكر زياد و ياد خداوند متعال.
در حقيقت، ايمان به مبدأ‌ و معاد انگيزه اين حركت است و ذكر خداوند تداوم بخش آن. زيرا بدون شك كسي كه از چنين ايماني قلبش سرشار نباشد، قادر به قدم گذاشتن در جاي قدم هاي پيامبر-صلی الله عليه و آله- نيست. و در ادامة‌ اين راه نيز اگر پيوسته ذكر خدا نكند قادر به ادامة‌ (تأسي)‌ نخواهد بود.
نتيجه و خلاصه بحث: اينكه منظور آيه شريفه «و لقد كان لكم في رسول الله اسوه حسنه»‌ الگو بودن عمل و كردار و گفتار و روش و سيره رسول الله -صلی الله عليه و آله- مي باشد. نه وجود مباركه فاطمه زهرا -سلام الله عليها- چرا كه اسوه به معناي اقتداء و پيروي است و معناي (في رسول الله)‌. يعني در مورد رسول خدا -صلی الله عليه و آله- است. و اسوه در مورد رسول خدا -صلی الله عليه و آله- عبارت است از پيروي شخص پيامبر اكرم ‌و اين پيروي به دلالت كلمه «كان»‌ استقرار و استمرار دارد و هميشه ثابت است.
ن 656
البته بايد توجه داشته باشيم كه اين بدان معني نيست كه حضرت فاطمه زهرا -سلام الله عليها-‌ كه يگانه دختر پيامبر اسلام -صلی الله عليه و آله-و سيده نساء عالمين است به عنوان الگو و اسوه نمي باشد. بلكه منظور اين است كه آيه شريفه در صدد بيان چنين مطلبي نيست چون شأن نزول آيه و قرائن موجود دلالت دارند بر اينكه منظور آيه رفتار و منش و سيره پيامبر-صلی الله عليه و آله-‌ مي‎باشد.

پی نوشتها:
[1] . آيه 21 سوره احزاب.
[2] . ترجمه تفسير مجمع البيان، ج 20، ص 70.
[3] . تفسير نمونه، ج 17، ص 264.
منبع: اندیشه قم